Koronavirüs gündemin ilk maddesi olmaya devam ediyor. Virüs dolayısı ile hayatını kaybedenlerin sayısı, yazının yazıldığı saatlerde 5.000 kişiyi aşmıştı.
Çin’in Vuhan kentinde ortaya çıkan koronavirüs, tüm dünyada 160’dan fazla ülkeye hızlı bir şekilde yayıldı. Dünya Sağlık Örgütü tarafından ‘Pandemi’ olarak nitelendirilen virüs; Çin, Amerika, Avustralya dışında en çok görülen yerlerden biri de Avrupa ülkeleri. İtalya, İspanya, Almanya ve Fransa vaka sayısı yüksek ülkelerden birkaçı. Artarak devam eden koronavirüs vakaları nedeniyle, Avrupa ve dünyanın diğer ülkelerinde ticaret, endüstri, spor gibi birçok alan olumsuz yönde etkilendi.
Ekonomiye etkileri..
Çin ve diğer uzak doğu ülkelerinden yapılan ithalatın durması ve bu etkilerin devamı halinde diğer ülkelerinde birbiri ile yaptığı ithalatın azalması nedeniyle birlikte, küresel ticarette ciddi hacim kaybına neden oldu. Birçok ülke Çin’ den aldığı ürünleri, kendi üretiminde girdi olarak kullanıyor. Bu ürünler dünyada en uygun Çin’ de üretilmesi nedeniyle diğer ülkelerin çoğu bu ürünleri üretmiyor ve Çin’den alıyor. Birçok ülke maliyetinin düşük olması nedeniyle ürünlerini Çin’de yaptırıyor.
Yani Çin, üretimin merkezi.
Tedarik zincirinde bir ya da birkaç ülkeye bağımlı kalınması ciddi ekonomik sorunları karşımıza çıkarıyor.
Çin’de üretimin durması, birçok ülkede ihracat hacminin azalması ve üretim hacminin durmasını ifade ediyor. Koronavirüsün ortaya çıkması ile birlikte tüketici, Çin’den ithal edilmiş ve Çin’de yaptırılmış ürünleri almamaya başladı. Birçok ülke Çin’den yaptığı ithalatı veya orada yaptırdığı imalatı durdurdu. Çin’in ihracat, üretim ve büyümesinin düşmesi ile birlikte, Çin ile çalışan bu ürünleri ithal eden, imalatında girdi olarak kullanan ülkelerin ekonomilerinin de büyüme hacminin azalmasına neden oluyor.
Koronavirüs etkisiyle küresel büyümede ciddi düşüş yaşanacağı çok net.
Bazen felaketler, yapısal dönüşümlerde hızlandırıcı ve şekillendirici yol izlememize neden olur. Bunun etkisini eğitim sektöründe ‘Yıkıcı İnovasyon’ ile online eğitime geçiş sürecinde (geçici süre de olsa) görmekteyiz.
Apple, Çin dışında ki tüm mağazalarını 2 hafta süreyle geçici süre kapatıyor..
Bill Gates, kurucusu olduğu Microsoft yönetiminden istifa ettiğini açıklıyor.. ( ayrı bir makalenin konusu..)
2008’den itibaren ABD’ de Mortgage krizi, Yunanistan’da temerrüt faizi, İtalya’da bankaların NPL oranı yüksek kredi tabloları, İngiltere’de Brexit’in etkilerinin azaltılması için faizlerin indirildiğini izledik. Türkiye ekonomisi de faiz, swap, kur tedbirleri, zorunlu karşılıklar gibi çeşitli önlemleri yıllardır alıyordu.
03 Mart 2020 de FED üyeleri, planlanan 18 Mart toplantısını beklemeden sürpriz şekilde 50 Bp faiz indirdi. İmza attıkları metinde aynen şöyle yazıyor: “..ABD ekonomisinin makro verileri ve temelleri güçlü olmakla beraber, hızlı yayılan koronavirüsün ekonomik aktiviteye verebileceği zarardan dolayı faiz indirme kararı aldık.”
Merkez Bankaları tek tek faiz indirimi yapıyor, faizin düştüğü yerde dövizde hareketsiz kalmıyor tabii ki. Parasal genişlemeyi bu süreçte takip edeceğiz.
Merkez Bankaları koronavirüsün etkilerine karşı ne tür önlemler alıyor, piyasaları inceleyelim..
* Dünya Sağlık Örgütü 13 Mart 2020’de “Avrupa’nın koronavirüsün merkezi haline geldi” açıklaması yaptı. Yani Çin, Japonya ve G.Kore’ den sonra virüsün merkezi Avrupa’ya geçmiş durumda.
* FED 03 Mart 2020’de koronavirüs nedeniyle sürpriz bir kararla 50 Bp acil faiz indirdi. 18 Mart 2020 FED toplantısında tekrar faiz indirimi bekleniyor.
* FED 5 Trilyon Dolar likidite desteği açıkladı.
* Trump, Kovid-19 nedeniyle ülke genelinde ‘ulusal acil durum’ ilan etti ve koronavirüs ile mücadeleye 50 Milyar Dolar bütçe ayırdıklarını ve Avrupa’dan gelen tüm seyahatleri 30 gün boyunca askıya aldıklarını açıkladı.
* Kanada Merkez Bankası 50 Bp faiz indirdi. Yeni faiz seviyesi %0.75.
* Bank of England planlanan toplantıyı beklemeden 50 Bp faiz indirdi. Yeni faiz seviyesi %0.25.
* İzlanda Merkez Bankası politika faizini planlı toplantı tarihinden önce 50 Bp indirdi. Yeni faiz seviyesi %2.25.
* Petrol fiyatlarını yıl sonuna kadar etkilemeye devam edecek. Rusya ve Suudi Arabistan tarafında petrol fiyatları üzerinden yeni bir ekonomik savaş çıkıyor. Rusya bütçesinde 2 Trilyon Ruble negatif yönde bütçe açığı bekleniyor.
* Suudi Arabistan Merkez Bankası özel sektöre 50 Milyar Riyal bütçe ayırdığını açıkladı.
* Finansal piyasalarda en çok satın alınan ve ihtiyaç duyulan nakit para ve hazine kağıtları. Diğer tüm finansal varlıklar (altın da dahil olmak üzere) satılıyor.
* Düşen petrol fiyatları havayolu şirketlerinin maliyetlerini azaltması açısından avantajlı görünsede, yüksek maliyet ile hedge eden şirketler koronavirüsün etkisiyle, uçuş sayılarının azalması nedeniyle de petrol fiyatlarındaki azalışı fırsata çeviremiyor malesef.
* TCMB 7 Mart’ta aldığı kararlar zorunlu karşılıkları reel kredi büyümesine bağlayan uygulamasında değişikliğe gitti. Ekonomide canlılık ve dış ticaret açığı riskine karşı doğru önlem aldı. Bu noktada seçilmiş selektif sektörler olarak tarım, ulaştırma, imalatta sınırlı kalacak şekilde uygulamaya alınacak.
Türkiye Ekonomisi açısından 2019 ve koronovirüs etkilerini değerlendirdiğimizde..
* Türkiye, dünya ekonomisindeki kötü gidişata rağmen 2019’u başarıyla kapattı. İhracat tarafında çok güzel gelişmelere imza attı. 2019 ihracat hacmimiz %2.04 artışla 180.5 Milyar Dolar.
* Türkiye ithalatı da %9 azalışla 210 Milyar Dolar gerçekleşti.
* Dış ticaret açığı %45 azalma kaydederek 29 Milyar Dolar geriledi.
* DTÖ’ nün Eylül 2019 itibariyle açıkladığı verilere göre, dünyadaki en büyük ihracatçı 50 ülkenin ihracatının ortalaması %2.7 azaldı. Türkiye’ de aynı dönemde ihracatta %2.6 artış sözkonusu.
* Türkiye 2019 ihracatının %49’u AB’ ne gerçekleştirildi ve hacimsel olarak 14.6 Milyar Dolar ticaret fazlası verdi.
* Türkiye en çok ticaret artışını %10.8 Kuzey Afrika, %12.4 diğer Afrika Ülkeleri, %7.5 Orta Amerika ve Karayipler’e gerçekleştirdi.
* Ocak 2020’de ilk 20 günde %3 artış söz konusu idi. Şubat ayı itibari ile koronavirüsün Türkiye üzerinde etkileri de olumsuz olarak hissedilecek.
* Türkiye ekonomisinde %6.4 tarım, %22.3 sanayi, %5.4 inşaat, %2.5 bilişim, %12.3 kamu payına sahip.
* İhracatın sektörel dağılımına baktığımızda Türkiye; tekstil, hazır giyim, demir çelik, makine, otomotiv. Dünya da; bilişim, kimya.
* E-İhracat pazarında Türkiye 6.5 Milyar Dolar, Dünya 2.84 Trilyon Dolar değere sahip.
* İhracat yapılan ülkelerde meydana gelen ekonomik daralma nedeniyle ithalat düşüşü olacağından, Türkiye’ nin de ihracat hacmini olumsuz etkileyecek. Üretim düşeceği için, büyüme hacmide düşecek. Ticaretin yavaşlaması, finansal sıkılaşma kaçınılmaz bir gerçek.
* Koronovirüs nedeniyle turistlerin girişlerinde kısıtlamalar olacağından, turizm sektörüde olumsuz etkilenebilecek.
* Çin mallarının oluşturacağı boşluğu Türkiye’ nin fırsata çevirebileceği başlangıçta öngörülüyordu. Ancak, Türkiye bir çok üründe girdiyi Çin’ den ithal ediyor. Orta vade de Türkiye, yeni tedarikçi ülke olarak küresel pazarlara katkı sağlayabilir, kısa vade de zor görünüyor.
* Türkiye için net olarak olumlu görünen tek gelişme petrol fiyatlarındaki düşüş. Hem cari denge hem de enflasyonumuz için düşük petrol fiyatları iyi. Sermaye akımının azalmasını saymazsak..
* 4 tarafı sorunla çevrili kritik bir coğrafyada yer alıyoruz. Sürdürülebilir büyüme için %22.3 paya sahip sanayi sektörümüze büyük görev düşüyor.
Spor da koronavirüs etkisi ile gündeme gelen gelişmeler..
* Koronavirüs tüm spor dallarını ve aktivitelerini önemli ölçüde etkiledi.
* Ligin ilk seyircisiz maçları başladı.
* Avrupa’ nın birçok liginde maçlar askıya alınırken, ülkemizde de Nisan ayı sonuna kadar maçların seyircisiz oynanmasına karar verildi.
* Tüm dikkatler 17 Mart UEFA toplantısında. İlk karar da şampiyonanın Eylül ayına ertelenmesi gündemde. Avrupa basınında bu toplantıdan Euro 2020’ nin 2021’e ve Avrupa maçlarının ertelenmesi kararı çıkacağı konuşuluyor.
* NBA, basketbolcularından Rudy Gobert’ te Kovid-19 tespit edilmesi nedeniyle tüm maçlarını süresiz olarak erteledi.
* Formula E organizasyonu 6 Haziran’da Endonezya’nın Jakarta şehrinde gerçekleşecek yarışı koronavirüs nedeniyle erteledi.
* Teniste, Wells organizasyonu hem erkek hem de kadın dallarında müsabakaların hepsi iptal edildi.
* La Liga yönetimi 10 Mart tarihi itibariyle alınan kararla 1. Lig ve 2. Lig müsabakalarının 2 hafta seyircisiz oynanmasına karar verdi.
* UEFA Şampiyonlar Ligi son 16 turunda seyircisiz oynanmasına karar verilen maçlar arasına Bayern Münih – Chelsea maçı eklendi.
* Fransa League 1 ve 2’de oynanacak maçlar 15 Nisan’a kadar seyircisiz oynanmasına karar verildi.
* İtalya’da seyircisiz oynanan maçlarda bilet geliri kaybı yaklaşık 4 Milyon Euro. İtalya Spor Bakanı Vincenzo Spadafora, Serie A’dan futbol müsabakalarının kaldırılmasını talep etmiş ve artan virüs vakaları nedeniyle İtalyan hükümeti tarafından alınan kararla 9 Mart itibariyle tüm spor müsabakaları askıya alınmış, İtalya Kupası final maçı Mayıs ayına ertelenmiştir.
* Juventus – Inter maçı seyircisiz oynandı. Ortalama 70k taraftarın izleyeceği maçta gelir kaybı oldukça yüksek.
* 11 Mart’ta oynanacak Manchester City – Arsenal maçı iptal edildi.
* Avrupa’da koronavirüs nedeniyle seyircisiz oynanmasına karar verilen maçlar arasına Paris Saint Germain – Borussia Dortmund, LASK – Manchester United maçları da eklendi.
* Avrupa Ligi’ndeki Sevilla – Roma ve Inter – Getafe maçları ertelendi.
* Şampiyonlar Ligi’nde çeyrek finalde olan takımlar; RB Leipzig, Atalanta, PSG ve Atletico Madrid.
* Çin, Japonya, G.Kore gibi Asya ülkeleri tüm maçlarını süresiz olarak erteledi.
* İran tüm müsabakalarını 20 Nisan’a kadar erteledi.
* Atletizm de, Polonya’da 29 Mart’ta düzenlenecek olan Dünya Yarı Maratonu ve İspanya’da 15 Mart’ta düzenlenecek olan Barcelona Maratonları Ekim ayına ertelendi.
* Japonya Başbakanı Şinzo Abe TOKYO 2020 Olimpiyatları için hazırlıkların devam ettiğini ve gerektiğinde ek olarak ekonomik tedbir alabileceklerini belirtti. Olimpiyatların ertelenmesi yada iptal edilmesi durumunda ekonomik olarak bir karşılığı da olacaktır. Reklam, sponsorluk şirketleri, yayın kuruluşları olumsuz olarak etkilenecektir. Japonya, gerekli alt yapı hazırlıkları için 10 Milyar GBP harcama yapmıştı. Olimpiyatların ertelenmesi halinde ciddi ekonomik zarara uğrayacak.
* Galatasaray – Beşiktaş derbisi seyircisiz oynanacak ve 116 ülkede yayınlanacak.
* Seyircisiz maçların Süper Lig ve 1. Lig takımlarına zararı haftalık bazda yaklaşık 7 Milyon TL. Derbilerde bu rakam daha da artıyor.
* Ülkemizde futbol adına güzel bir gelişme kaydedildi. TFF – MEB işbirliği anlaşması imzalandı. Futbol hakemleri yetiştirmek için meslek lisesi açılıyor. Gelişmeleri hep birlikte takip edeceğiz.
Kulüplerin en önemli gelir kalemlerini yayın gelirleri, maç günü gelirleri ve sponsorluk gelirleri gibi ticari gelirler oluşturmakta. Spor ekonomisi açısından ertelenen ve iptal edilen maçlar, kulüplerin önemli gelir kalemini oluşturan maç günü ve ticari gelirler kalemini ciddi ölçüde etkileyecektir. Seyircisiz oynanacak müsabakalarda yayın gelirlerinde de azalma bekleniyor. Yayıncı kuruluşların en önemli gelir kalemi reklam ve sponsorluktur. Reklam ve sponsorluk şirketlerinin yayın kuruluşuna gelir sağlamasının asıl nedeni, stadyumda maçı izleyen taraftardır. Taraftarın olmadığı müsabakada önce reklam ve sponsor şirketleri, sonra yayıncı kuruluşlar ve en son da spor kulüpleri finansal anlamda etkilenecektir.
Sonuç olarak; koronavirüsün yarattığı etki bütün dünya ekonomilerini derinden etkileyecek ve küresel büyümenin düşmesine neden olacak. Türkiye olarak küresel farkındalığı oluşturmalı, kriz yönetimini çok iyi yapmalıyız.. Şuana kadar ülkemizdeki süreç yönetimi, dünyanın diğer ülkelerine göre çok daha başarılı şekilde yürütüldü. Küresel bir salgınla karşı karşıyayız. Ülkemizdeki etkilerini en aza indirebilmek adına birlikte hareket etmek durumundayız. Bundan sonraki süreçte de Hazine ve Maliye Bakanlığı, Ticaret Bakanlığı, Sağlık Bakanlığı ve Ulaştırma Bakanlığı’ nın içeriden ve/veya dışarıdan gelebilecek her türlü yeni gelişmeye hazırlıklı olduğuna inanıyorum.
Memleketimize, devletimize ve birbirimize güvenelim.. Birlikte hareket edelim..